6

امانت داری

  • کد خبر : 651
امانت داری
تمام سرمایه های مادی و معنوی انسان اعم از: فرزند, پول و مقام, اسرار و رازها, حکومت و شخصیت علمی, سیاسی, فرهنگی و… امانت الهی به شمار می روند که به دست انسان ها سپرده شده است.

معنای واژگانی امانت داری

امانت, واژه ای است عربی و در فارسی به معانی متعددی به کار رفته است:

ـ امانت یعنی هر چیزی را که برای نگه داشتن به کسی بسپارند;

ـ امانت یعنی راستی, درستی و ضد آن خیانت است;

ـ امانت یعنی تکالیفی که خداوند برای خلق تعیین کرده است; از عبادات و طاعات.۱

همان طور که بیان شد, امانت در مقابل خیانت است; یعنی اگر کسی از امانت مواظبت نکرد, خیانت کرده است. عرفا امانت را به عشق, معرفت, فیض الهی, اسرار حق, عقل, تکلیف و… معنا کرده اند, اما امام راحل ـ سلام اللّه علیه ـ می فرماید: (عده ای بر این عقیده اند که منظور از امانت, مطلق امانت خلقی (مال مردم) و خالقی (احکام شرعیه) می باشد, و مقصود از امانت الهی این است که احکام اسلام را آن طور که هست اجرا کنید. گروه دیگری معتقدند که مراد از امانت, امامت است.

در روایت هم آمده که مقصود از این آیه (آیه ۵۸ سوره نساء) ما (یعنی ائمه(ع) هستیم که خداوند تعالی به ولات امر پیشین (رسول اکرم(ص) و ائمه(ع) امر کرده ولایت و امامت را به اهلش رد کنند.)۲

امانت یک معنای وسیع تری دارد به گونه ای که یک سخن نیز امانت است, حکومت و پست و مقام نیز امانت محسوب می شود و باید به اهلش برگردد. بنابراین امانت به امانت های مالی, اقتصادی, سیاسی, اجتماعی و اخلاقی نیز گفته می شود.

اهمیت امانت در اسلام

امانت به عنوان یک ارزش در اسلام, جایگاه ویژه ای دارد. دراهمیت این ارزش الهی همین بس که قریب ده آیه۳ درباره آن نازل شده است.

احادیث زیادی از پیامبر گرامی اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) درباره امانت داری وارد شده است. بعضی از پیامبران ملقب به (امین) بودند. خداوند در مقام تعریف انبیا, آنان را با عنوان (رسول امین) یا (ناصح امین) معرفی می فرماید; مثلاً درباره حضرت نوح و هود می فرماید: (ألا تَتَّقُونَ أنَّی لَکُمْ رَسوْلٌ أَمینٌ;۴ هنگامی که برادرشان نوح به آن ها گفت: آیا تقوا پیشه نمی کنید؟ من برای شما رسول امینی هستم). و درباره حضرت هود می فرماید: (إذْ قالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ هُودٌ ألا تَتَّقُون إنّی لَکُمْ رَسوُلٌ أمینٌ;۵ هنگامی که برادرشان هود گفت: آیا تقوا پیشه نمی کنید؟ من برای شما فرستاده ای امین هستم). یا می فرماید: (أنَا لَکُمْ ناصِحٌ أمینٌ;۶ من برای شما خیرخواهی امین هستم). خداوند در قرآن از زبان حضرت موسی می فرماید: (إنّی لَکُمْ رَسوُلٌ أمینٌ;۷ من فرستاده امینی برای شما هستم).

پیامبر بزرگ اسلام(ص) نیز به (محمد امین) ملقب بودند. شهید مطهری می گوید: ([حضرت محمد(ص)] پیش از بعثت, برای خدیجه که بعد به همسری اش درآمد, یک سفر تجارتی به شام انجام داد. در آن سفر, بیش از پیش لیاقت, استعداد, امانت و درست کاری اش روشن شد. او در میان مردم آن چنان به درستی شهره شده بود که لقب (محمد امین) یافته بود. امانت ها را به او می سپردند. پس از بعثت نیز قریش با همه دشمنی که با او پیدا کردند, باز هم امانت های خود را به او می سپردند. از همین رو پس از هجرت به مدینه, چند روزی حضرت علی(ع) را به جای خود گذاشت که امانت ها را به صاحبان اصلی برساند.)۸

قرآن و امانت

قرآن نیز یکی از ویژگی های لازم مؤمن را امانت داری می داند: (وَالَّذینَ هُمْ لأَماناتِهِمْ وَعَهْدِهِم راعُونَ).۹ حضرت رسول(ص) آن قدر شأن امانت را بالا می بَرَد تا آن جا که می فرماید: (لاایمَان لِمَنْ لاأمَانَةَ لَهُ;۱۰ کسی که امانت دار نیست, ایمان ندارد). از سوی دیگر حضرت در حدیثی, یکی از نشانه های منافقین را خیانت در امانت می داند: (نشانه منافق سه چیز است: دروغ گویی, پیمان شکنی و خیانت در امانت.)۱۱

موارد امانت در کتاب و سنت

آنچه از آیات و روایات و متون دینی فهمیده می شود این است که تمام سرمایه های مادی و معنوی انسان اعم از: فرزند, پول و مقام, اسرار و رازها, حکومت و شخصیت علمی, سیاسی, فرهنگی و… امانت الهی به شمار می روند که به دست انسان ها سپرده شده است و آدمی موظف به حفظ و نگهبانی از آن هاست تا به اهلش برگردد.

امانت مصادیق زیادی دارد که در این بخش به تعدادی از آن ها اشاره می شود:

  1. فرزند: فرزند انسان امانت الهی است. اگر پدر و مادر در تربیت فرزندشان کوتاهی کنند, خیانت کرده اند و در روز قیامت از آنان بازخواست خواهد شد.
  2. شاگرد: شاگردان امانت در دست معلم هستند. اگر مربی در آموزش آن ها کوتاهی و سهل انگاری کند, در روز رستاخیز مورد سؤال قرار می گیرد.
  3. علم: اگر انسان از علم و دانش در جهت تعالی دیگران استفاده نکند و یا در جهت نابودی دیگران و جامعه آن را به کار برد, بازخواست خواهد شد.
  4. انسان: انسان خود امانتی است که خداوند به او حواس بینایی, چشایی, شنوایی و عقل و هوش عنایت فرموده است. بنابراین اگر در حفظ آن ها و بهره برداری درست از آن ها کوتاهی کند, مورد بازپرسی قرار می گیرد.
  5. حکومت: حکومت نوعی امانت الهی است که به حاکم سپرده شده است و حاکم موظف به حفظ و نگهبانی از آن است. شهید مطهری ـ رحمه اللّه ـ می گوید: (چنان که ملاحظه می شود قرآن کریم, حاکم و سرپرست اجتماع را به عنوان امین و نگهبان اجتماع می شناسد. حکومت عادلانه را نوعی امانت می داند که به او سپرده شده است و باید در حفظ آن از آسیب ها و عمل به مقتضای آن بکوشد… امام علی(ع) به عامل آذربایجان می نویسد: سمبادا بپنداری که حکومتی که به تو سپرده شده است, یک شکار است که به چنگت افتاده است; بلکه, آن امانتی است که بر گردنت گذاشته شده است.ز)۱۲
  6. احکام الهی: تکالیف الهی و قرآن کریم نیز امانت اند و مسلمانان موظف اند آن را حفظ کنند. از دیگر موارد امانت, ادای نماز, زکات, روزه, حج, مجالس, راز و… هستند که برای جلوگیری از طولانی شدن به آن ها نمی پردازیم.

اگر به امانت خیانت شود, امانت دار ضامن است. اگر مورد امانت از بین برود, در صورتی که امانت دار در نگه داری آن کوتاهی کرده باشد, ضامن است; ولی اگر نهایت سعی و تلاش خود را در نگه داری آن به کار برده و با این حال امانت از بین رفته باشد, ضمانتی متوجه امانت دار نیست. اگر کسی سخن کسی را بازگو نماید, به وی خیانت کرده است.

آثار امانت داری

امانت داری موجب امنیت ملی, آرامش روحی و روانی, صفا و صمیمیت و از بین رفتن فقر و کدورت و بدبینی و دشمنی می گردد.

روزی چوپانی به لقمان حکیم گفت: آیا تو با من چوپانی نمی کردی؟ گفت: آری. چوپان گفت: پس چرا تو به این مقام رسیدی؟ لقمان گفت: به دلیل امانت داری و راست گویی.۱۳

امام صادق(ع) می فرماید: (امانت داری سبب جلب رزق و روزی, و خیانت سبب فقر می گردد).۱۴ امانت داران همواره پیش خدا و مردم محبوب می باشند و از آنان به نیکی یاد می شود. بنابراین همه ما موظفیم تا در جهت ترویج و اشاعه فرهنگ امانت داری که یکی از ارزش های دینی و مذهبی ما مسلمانان است, تلاشی مضاعف کنیم تا روح امانت داری در جامعه اسلامی گسترش یابد.

منابع:

  1. سیری در نهج البلاغه, استاد شهید مطهری.
  2. مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی, استاد شهید مطهری.
  3. داستان راستان, استاد شهید مطهری.
  4. گناهان کبیره, آیةاللّه شهید دستغیب.
  5. آداب معاشرت در اسلام, محمدحسین جلالی.
  6. چهل حدیث, امام خمینی(ره).
  7. نقطه های آغاز در اخلاق عملی, آیةاللّه مهدوی کنی.

پی نوشت ها:

۱ـ فرهنگ معین, ج۱, ص۳۴۷٫

۲ـ بینات, سال دوم, شماره ۶, ص۵٫

۳ـ بقره, آیه ۲۸۳; نساء, آیه۵۸; مؤمنون, آیه ۸; معارج, آیه ۳۲; دخان, آیه ۱۸; شعراء, آیات: ۱۰۶, ۱۲۵, ۱۴۲, ۱۶۲ و۱۷۸; احزاب, آیه ۷۲٫

۴ـ شعراء(۵۲) آیه ۱۰۶٫

۵ـ همان, آیه ۱۲۴٫

۶ـ اعراف(۷) آیه ۶۸٫

۷ـ دخان(۴۴)آیه ۱۸٫

۸ـ مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی, ج۳, ص۱۳۰ـ۱۳۱٫

۹ـ مؤمنون(۲۳) آیه ۸٫

۱۰ـ میزان الحکمه, ج۱, ص۲۱۵٫

۱۱ـ تفسیر نمونه, ج۳, ص۴۳۳٫

۱۲ـ سیری در نهج البلاغه, ص۱۳۲٫

۱۳ـ داستان ها و پندها, ج۸, ص۱۱۵ و۱۱۶٫

۱۴ـ میزان الحکمه, همان, ص۷۸٫

 

لینک کوتاه : https://www.mrhosseini.ir/?p=651
  • منبع : مجله با معارف اسلامی آشنا شویم - سال 1382 - شماره 55
  • 830 بازدید
  • بدون دیدگاه

ثبت دیدگاه

مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : ۰